Şair. İşçi. Mektup yazıcısı. Kendini yetiştirmiş terzi. İşçi hakları savunucusu.

“1896 yılında 14 yaşındayken Ahmet Rasim’in çıkardığı “Hanımlara Mahsus Malûmat” adlı kadın gazetesinde Leyla Feride^[1] imzasıyla yazılmış bir şiiri okudum, çok beğendim. Ben de öyle şiirler yazmak istedim. Ve şiir yazmaya böyle başladım. Sonradan Ahmet Rasim Hanımlara Mahsus Malûmat adlı kadın gazetesinde yazdığı zaman “Leyla Feride” imzasını kulladığını öğrendim.

İlk şiirlerimi Mazlume veya Mahmure takma adlarıyla yayınladım. 1901 yılında Terakki gazetesinde yazmaya başladım. “Hanımlara Mahsus Gazete”nin adeta daimi yazarı oldum. “Sabah”, “Menekşe”, “Kadın Yolu” ve “Kadınlar Dünyası” gibi dergilerde de yıllarca şiirlerim yayımlandı. 1923 yılı Mayıs ayında Bir Mayıs adlı şiirimi yazdım. Aydınlık dergisinde yayımlandı. Dört dosya dolusu şiirlerim var.

Silivrikapı’da, Baruthane Yokuşu üzerindeki Hünkâr İmamı Sokağı’ndaydı evimiz. Evimizin yakınındaki dere kenarlarından papatya, ısırgan otu, deve dikeni, ebegümeci tohumları toplayarak aktarlara satıp, kazandığımın kırk parasını mahalle mektebinin hocasına, kırk parasını da kalfaya vererek bir süre okuma isteğimi doyurmak için çabaladım. Fakat bu şekilde ancak bir yıl mahalle mektebine devam edebildim. Aldığım eğitim bu kadardır. Yaşamım süresince geçimimi sağlamamda büyük ölçüde yardımcı olacak dikiş, nakış bilgisini de yine bu dönemde komşu kızlarından edindim. Edebiyatı, aruzla şiir yazmayı da kendi kendime öğrendim.” Taha Toros (1992) s.127; 131.

Bir Mayıs

Ey işçi
Bugün hür yaşamak hakkı seninken
Patronlar o hakkı, senin almışlar elinden.

Sa’yınla edersin de “tufeyli”leri zengin
Kalbinde niçin yok ona karşı, yine bir kin?

Rahat yaşıyor, işçi onun emrine münkâd;
Lakin seni fakr etmede günden güne berbâd.

Zenginlere pay verme, yazıktır emeğinden.
Azm et de esaret bağı kopsun bileğinden.

Sen boynunu kaldır ki onun boynu bükülsün.
Bir parça da evlatlarının çehresi gülsün.

Ey işçi
Mayıs birde bu birleşme gününde
Bişüphe, bugün kalmadı bir mani önünde.

Baştanbaşa işte koca dünya hareketsiz;
Yıllarca bu birlikte devam eyleyiniz siz.

Patron da fakir işçilerin kadrini bilsin,
Ta’zim ile, hürmetle sana başlar eğilsin.

Dün sen çalışırken bu cihan böyle değildi,
Bak fabrikalar uykuya dalmış gibi şimdi.

Herkes yaya kaldı, ne tren var, ne tramvay
Sen bunları hep kendin için şan-ü şeref say.

Birgün bırakınca işi halk şaşkına döndü,
Ses kalmadı, her velvele bir mum gibi söndü.

Sayende saadetlere mazhar beşeriyet;
Sen olmasan etmezdi teali medeniyet.

Boynundan esaret bağını parçala, kes, at!
Kuvvededir hak. Hakkını, haksızlara anlat.

Yaşar Nezihe

Osmanlı Amele Cemiyeti üyesi

Nezihe Muhittin (İttihat Terakki Kız Sanayi Mektebi müdürü, yazar, romancı, Kadın hakları savunucusu Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk siyasal partisi ve ilk kadın partisi olan ve  kadınlar için siyasi haklar talep etmek için 16 Haziran 1923’de kurulan Kadınlar Halk Fırkası’nın kurucu başkanı, parti kurulmasına izin verilmeyince, gene kadınlar için oy hakkı talebiyle  7 Şubat 1924’te Kadınlar Birliği kurucusu)…

1923 yılında İstanbul’da “Mürettibler Grevi”inde “1 Mayıs” adlı şiirini okuduğu için polis tarafından  tartaklandı ve tutuklandı. Nezihe Muhiddin’in gayretiyle serbest bırakıldı.

3 Haziran 1925’te komünist olmakla suçlandı ve Osmanlı Amele Cemiyeti’ne  üye olduğu ve işçi ayaklanmalarına destek verdiği için tutuklandı. Nezihe Muhiddin’in gayretiyle serbest bırakıldı.

Anısına yazılmış iki öykü 

Bekir Yıldız  “Ölü Soğumadan” ve “Şair Ana” isimli öykülerinde  Yaşar Nezihe’yi anlatmaktadır. 

Yıldız, “Ölü Soğumadan” öyküsünü Yaşar Nezihe’nin 1971’de vefatının ardından, 1973 yılında Yeni Adımlar Dergisi’nin 7. sayısında yayınladı. Bunun ardından Bekir  Yıldız tutuklandı. 1974 affı ile serbest kaldı. Daha sonra Bekir Yıldız aynı öykü bu sefer bazı değişikliklerle “Şair Ana” adı ile 1985 yılında Varlık yayınlarından çıkan hikaye kitabı Bozkır Gelini isimli kitabında yeniden yayınladı.

Anısına yazılmış senaryo

Lütfiye Aydın, Gizli Bir Kadın Ozan (Nezihe Yaşar Bükülmez’in yaşamı), TRT Radyo, Arkası Yarın Programı için senaryo.

Bestelenmiş şiirleri

Yaşar Nezihe Bükülmez’in “Mecnun isen sana Leyla mı bulunmaz”, “Gül ruhlarını gonca-i zibaya değişmem”, “Bir perinin aşkına düştüm çok efgan eyledim”, “Felaket dîdeler hem meysiz hem meyhanesiz olmaz” gibi şiirlerinin de aralarında olduğu 250 şiiri bestelenmiştir.

“Mecnun isen sana Leyla mı bulunmaz” adlı bestelenmiş şiirini, Kayhan Tunç’un yorumuyla dinlemek için tıklayınız.

Mecnun isen ey dil, sana leyla mı bulunmaz
Bu goncaya bir bülbül-ü şeyda mı bulunmaz

Sun şerbet-i lal-i lebin ağyara vefasız
Saki mi bulunmaz bana bir sahbâ mı bulunmaz

Arz etmiyorum aleme alam-ı derunum
Yoksa bana bir mahremi sevda mı bulunmaz

Bir sen misin alemde tabip illet-i aşka
Teşhis-i dile başka etibba mı bulunmaz

Al aşkını ver gönlümü allah için olsun
Dil vermek için dilber-i rana mı bulunmaz

Mesud edecek kimse seni yoksa nezihe
Meşgul edecek bir şuh-ı hülya mı bulunmaz

Füsun Çoban Döşkaya, ed. (2010) Ataerkil İdeoloji ve Yaşar Nezihe Bükülmez, Dokuz Eylül Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Yayını, İzmir.

Müge Yetener (2023) İlk 1 Mayıs şiirini yazan direngen şairimiz Yaşar Nezihe Bükülmez, catlakzemin.com,  29. 1. 2023.

Sait Alioğlu (2022) Yaşar Nezihe: “Tesettürlü” Bir “Sosyalist” Şairenin Urfa Sıra Gecelerine “Manevi” Etkisi, haberdurus.com,  25. 2. 2022.

Ayşen Cumhur Özkaya, Yaşar Nezihe Hanım, aysenozkaya.wordpress.com,  5. 11. 2020.

Cennet Uzunoğlu (2019), Yaşar Nezihe Bükülmez’in “1 Mayıs” Şiirlerinde Sosyalizmin İzleri, Littera Turca Journal of Turkish Language and Literature,

Cilt 5, Sayı 4, 861 – 874, 31. 10. 2019.

Topuz, Ali Duran, İlk Türkçe 1 Mayıs Şiiri ve Proleter Şaire Yaşar Nezihe, gazeteduvar.com.tr,  1. 5. 2019.

Halavut, Hazal (2017) Yaşar Nezihe’nin Hayatta Kalma Hikâyesi, Kadınlar Hep Vardı, haz. Feryal Saygılıgil, Dipnot Yayınları, İstanbul 2017.

Murat Batmankaya (2017) Yaşar Nezihe: “Tebessümünle Mahvolan Melâlimi Tahattur Et”, eurozine.com, 16. 3. 2017.

Mehmet Dikkaya (2017) Yaşar Nezihe Bükülmez (Hayatı ve Şiirleri), mehmetdikkaya.blogspot.com, 27. 2. 2017.

Abdulbari Karabeyeser (2021) Acının Doruğunda Bir Şair: Yaşar Nezihe Bükülmez, dergizan.com, 20. 12. 2017.

Zeynep Tuğçe Karadağ (2017) Mutsuzluğun Feryadı: Yaşar Nezihe Bükülmez,  Cins Dergi, sayı 23/30 Ağustos 2017.

Zozan Çetin (2016) Emek hareketinde Kalem İşçisi Bir Kadın: Yaşar Nezihe, Gaia Dergi, Sayı: 11, Mayıs – Haziran 2016.

Tarık Acıpayam (2015) İşçi Haklarını Savunan Bir Osmanlı Hanımefendisi Şaire Yaşar Nezihe Hanım, Yokuş, 4. Sayı, 2015, s. 9-10.

İlknur Tatar Kırılmış (2012) Şair Bir Halk Kızı, Yaşar Nezihe Bükülmez, Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, Sayı: 1/4 2012, s. 70-84.

Çelebi Öztürk (2012) Yaşar Nezihe Bükülmez’in ‘Gül Ruhlarını Gonca-i Zibaya Değişmem’ İsimli Şiirinin Tahlili, edebiyatufku.com, Şubat 2012.

Hüseyin Aykol, (2012, ikinci baskı 2015) Aykırı Kadınlar -Osmanlı’dan Günümüze Devrimci Kadın Portreleri, İmge Kitapevi, Ankara.

Sırrı Süreyya Önder, Mecnun isen ey dil sana leyla mı bulunmaz, ilkehaber.com 7. 3. 2011,

Sennur Sezer (2010) Yaşar Nezihe’ye mektup, Evrensel Gazetesi, 11. 3. 2010.

İlknur Tatar Kırılmış (2009) İlk sosyalist kadın şair, Yaşar Nezihe Bükülmez mi?, Turkish Studies, International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 4/8 Sonbahar 2009.

Serkan Alkan İspirli (2007) Osmanlı kadınının şiiri, Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, V.2/4.

Fatma K.Barbarosoğlu, Telif, Ekmek Parası, Değişmeyen Türkiye vs., yenisafak.com, 30. 3. 2001.

İlknur Tatar (1997), Yaşar Nezihe Bükülmez, Hayatı ve Eserleri, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 1997.

Burak Barutçu (1995) Bedbaht Bir Şairin Feryatları, Nar Dergisi, sayı 6, Kasım /Aralık 1995.

Sennur Sezer, (1995) Yaşar Nezihe Hanım, Evrensel Gazetesi, Nr.180, 3. 12. 1995.

Taha Toros (1992) Mazi Cenneti I, İletişim Yayınları, İstanbul.

Asım Bezirci (1989) Yaşar Nezihe, Varlık Dergisi, Nr. 978, Mart 1989.

İbnülemin Mahmut Kemal İnal (1988) Son Asır Türk Şairleri, İstanbul.

İbrahim Halil Çelik, Yaşar Nezihe Hanım – Hayatı, Sanatı, Gazelleri, Dal Yayıncılık,

Şanlıurfa 1987.

Taha Ay (1934) Edebiyat Söyleşileri: Yaşar Nezihe Hanım – Gamsız, Istırapsız Nasıl Şair Olunur Şaşarım, Yedigün Dergisi, 25. 6. 1934.

Yaşar Nezihe Kardeş, Aydınlık, Nr. 6, 13. 12. 1924.

Martin Hartmann (1919) Dichter der neuen Türkei, Urkunden und Untersuchungen zur Geistesentwicklung des heutigen Orients, Heft 3, Der neue Orient, Berlin 1919, s. 81- 83.

Yaşar Nezihe (Bükülmez), istanbulkadinmuzesi.org.

Yaşar Nezihe, de.wikipedia.org.

Kadın şairimiz Yaşar Nezihe Bükülmez ‘in Hayatı, insanokur.org.

Bir Deste Menekşe (1913/1331) Şiirler, Marifet Kütüphanesi, İstanbul.

Feryatlarım (1925/1341) Şiirler,  Vatan Matbaası, İstanbul.

Nevsal (Tarih tesbit edilememiştir) Özyaşamöyküsü tefrikası, Akşam Gazetesi, Tanin Gazetesi.